Nóng như lửa vầy, uống nước sâm nước mát như thế nào cho có lợi?

Nam bộ đã bắt đầu vào mùa nắng nóng, từ sau Tết cho đến hết tháng 5 tháng 6, ra đường từ 9h đã cảm nhận được cái nắng gắt, hơi nóng phả vào mặt người, bức xạ mặt trời và hơi nóng từ mặt đường và các phương tiện giao thông càng làm không khí thêm oi bức. Gặp một xe nước sâm mát lạnh ngoài lề đường, hay về nhà mẹ nấu sẵn một nồi nước mát thì quả là không có gì bằng. Để giúp mọi người dùng nước sâm nước mát hợp lý và tốt cho sức khỏe, trong bài viết này bác xin làm rõ một số ý sau: Nước sâm, nước mát sâm gì, có chất hóa học không, lợi ích đối với cơ thể là như thế nào? Các lưu ý khi dùng nước sâm, nước mát để đảm bảo sức khỏe?

Trước hết, bác lược qua các ảnh hưởng của nắng nóng đối với cơ thể, từ đó mới thấy được tác động của nước sâm nước mát lên cơ thể là do đâu.

1. Tác hại của nắng nóng đến cơ thể như thế nào?

- Cơ thể con người, cũng như mọi loài động vật nói chung, gồm các tế bào sống hoạt động trong một môi trường dịch nuôi dưỡng tế bào, gọi là nội môi. Các tế bào này, nhận dưỡng chất từ nội môi này và thải loại các sản phẩm phụ cũng vào nội môi này luôn. Ổn định nội môi trên ba khía cạnh: thể tích nước, chất hòa tan và nhiệt độ, là một trong các điều kiện tiên quyết để cơ thể khỏe mạnh, và thực sự cơ thể huy động mọi khả năng để duy trì sự ổn định này.  

- Trong môi trường nắng nóng ảnh hưởng đến cả ba yếu tố này thông qua hoạt động mất nước qua da và hơi thở quá đáng, rối loạn ổn định nhiệt độ cơ thể do tác động trực tiếp của nhiệt độ bên ngoài và cơ chế điều nhiệt của não bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

- Người lớn tuổi, trẻ em, phụ nữ mang thai, người có bệnh tim mạch là các đối tượng dễ bị tổn thương nhất. Bổ sung nước hợp lý, tránh tác động trực tiếp của nhiệt độ lên cơ thể là cốt lõi trong phòng chống tác hại của nắng nóng.

- Ngoài ra, trời nắng nóng cũng là điều kiện lý tưởng để các vi sinh vật gây hại sinh sôi nảy nở. Đã mất nước rồi, đã nguy cơ rối loạn nội môi rồi mà các cơ quan trong cơ thể phải gồng mình lên để chống lại tình trạng viêm nhiễm và tấn công của các vi sinh vật gây hại.

2. Nước sâm, nước mát có thành phần và tác dụng như thế nào?

Thành phần của nước mát, nước sâm thường dùng là râu bắp, rễ chanh, mía lau và một số loại lá. Theo y học cổ truyền, công dụng của các loại thảo mộc này có thể liệt kê như sau:

- Mía lau là một nguồn nước tự nhiên tuyệt vời, giúp bổ sung nước cho cơ thể hiệu quả. Nước mía cung cấp một lượng đường tự nhiên, giúp cung cấp năng lượng nhanh chóng cho cơ thể mà không gây hại như các loại đường tinh chế. Ngoài ra, nước mía giúp hỗ trợ quá trình giải độc gan, tăng cường chức năng gan và làm sạch cơ thể.

- Râu bắp ngô được biết đến với khả năng hỗ trợ hệ tiết niệu, giúp lợi tiểu, qua đó giúp cơ thể loại bỏ lượng nước dư thừa và các chất độc hại. Nước râu bắp có khả năng giảm viêm, giúp hỗ trợ điều trị các tình trạng viêm nhiễm. Một số nghiên cứu cho thấy râu bắp ngô có thể giúp kiểm soát mức đường trong máu, hữu ích cho người mắc bệnh tiểu đường.

- Còn rễ tranh (tranh: cỏ) chứa các hợp chất có tính chất chống viêm có tác dụng điều trị viêm họng hoặc viêm nướu răng. Rễ tranh còn chứa các hợp chất kháng khuẩn và kháng virus, giúp ngăn chặn sự phát triển của một số loại vi khuẩn và virus trong cơ thể. Đối với các hệ cơ quan trong cơ thể, rễ tranh có thể giúp kích thích hệ tiêu hóa, thúc đẩy sản xuất dịch mật, hỗ trợ tiêu hóa. dịu hệ thần kinh và giảm căng thẳng. Ngoài ra, rễ tranh có thể giảm các triệu chứng của bệnh hô hấp như ho và khó thở và có tác dụng chống viêm và giảm đau.

Như vậy, nước mát với các thành phần như trên có tác dụng tốt khắc chế các tác dụng bất lợi của thời tiết nắng nóng đối với cơ thể. Tóm tắt lại có thể liệt kê như sau:

- Tác dụng dinh dưỡng an toàn, bổ sung nước và năng lượng một cách an toàn, không gây tăng đường huyết

- Tăng cường hoạt động các cơ quan trong cơ thể: gan, hệ tiêu hóa, hô hấp, thận

- Kháng viêm, giảm đau

Nghe qua, thì có vẻ nước sâm, nước mát tác động tuyệt vời, đánh đúng vào cơ chế gây hại của nắng nóng lên cơ thể. Vậy uống càng nhiều càng tốt có phải không? Xin mọi người đọc hết các phần sau nhé.

3. Các lưu ý khi dùng nước sâm, nước mát?

- Mặc dù có một số lợi ích tiềm năng, nhưng cần lưu ý rằng phần lớn thông tin về tác dụng của các thành phần nước mát đến từ y học dân gian và chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng trong môi trường lâm sàng hiện đại. Nghĩa là liều dùng như thế nào, bao nhiêu là đủ, tác dụng phụ như thế nào thì không có sách vở nào nói rõ.

- Nếu dùng nước sâm, nước mát quá mức, lượng nước và các chất hòa tan, các dược liệu có trong nước mát - nước sâm đưa vào quá mức điều chỉnh nội môi của các cơ quan trong cơ thể, thì sẽ không những có lợi mà còn gây hại ngược lại. Người lớn tuổi, mẹ bầu, trẻ em, người bệnh nền… cũng lại là những người có khả năng điều tiết nội môi kém nhất. Do vậy dùng nước sâm, nước mát ở những người này phải cẩn trọng.

- Mặt khác, có một vấn đề lớn là chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm của các thành phần này thì hầu như không kiểm soát. Đặc biệt là dư lượng thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ thực vật. Nếu ai đã từng làm việc hay đi ngang qua cánh đồng ngô bắp lúc xịt rầy thì mới thấy nồng nặc mùi thuốc sâu như thế nào.

Đứng trước các tác dụng có lợi của nước mát và một số vấn đề liên quan cần lưu tâm, thì xử lý sao đây? Bác xin có một số chủ ý như sau:

- Mọi người cần thường xuyên luyện tập cơ thể để có nền tảng sức khỏe tốt, đặc biệt là chạy bộ để cơ thể dẻo dai và hệ tim mạch tốt, ăn uống đầy đủ dưỡng chất, chú ý bổ sung vitamin và khoáng chất.

- Trong hoạt động hàng ngày, tránh môi trường khắc nghiệt quá đối với sức khỏe con người. Không làm việc cường độ cao ở ngoài trời nắng nóng.

- Nếu cần phải ra ngoài trời, thì đặc biệt chú ý các biện pháp bảo vệ che chắn quần áo rộng dài, nón, kính; nhớ uống nước đủ, dùng máy điều hòa hợp lý

- Nước mát có tác dụng bù nước, hỗ trợ hoạt động của các cơ quan trong cơ thể có thể được dùng để bổ sung hàng ngày vô khẩu phần dinh dưỡng. Tuy nhiên cần chú ý nguồn gốc lá rễ cây thảo dược mua dùng, vệ sinh rửa sạch kỹ. Không dùng các gói bột có sẵn trên thị trường để pha chế. Ở ngoài đường, cần đặc biệt chú ý việc an toàn thực phẩm và nguồn gốc nước mát, không mua khi không rõ nguồn gốc, chất lượng. Tốt hơn hết là tự pha nấu tại nhà để dùng.

- Đặc biệt, chỉ dùng như nước uống phụ thêm chứ không dùng thay thế cho nước và thực phẩm ăn thông thường hàng ngày. Các đối tượng có khả năng điều tiết nội môi kém nêu trên cần chú ý hạn chế dùng thứ nước này. Đặc biệt, trẻ em uống nước đun sôi để nguội là chủ yếu, nước mát nước sâm uống chút ít. Còn trẻ dưới 12 tháng, thức ăn nước uống chính là sữa, thì không nên cho uống luôn cho lành.

Trên đây, Bác sĩ Lợi vừa phân tích các nguy cơ của thời tiết nắng nóng đối với sức khỏe, đặc biệt phân tích các nguy cơ đối với nội môi trường trong cơ thể.. Bác cũng nêu ra tác dụng có lợi của nước mát, nước thảo dược, đồng thời nhấn mạnh các biện pháp khác để nâng cao sức khỏe và phòng chống nguy hại đối với mọi người mùa nóng này

Ts Bs Phan Tiến Lợi

Trưởng khoa Tim mạch, Bv Nhi đồng Thành phố

Phụ trách chuyên môn Phòng khám